SŁOWNIK CZ. 5 - "W POWIETRZU I NA ZIYMI"

O POGODZIE

barany

kłębiące się chmury

becze sie kulajóm

długotrwałe, nieustanne odgłosy burzy

bómble na wodzie

bąble, pęcherze na wodzie podczas deszczu

breja

błoto, rozmiękła ziemia

brzydkie powietrze

brzydka pogoda

ciota

nagły wir powietrza

dyszcza

długo trwające opady deszczu

gibać

bardzo intensywnie padać

gichać

mocno padać, nale obficie lunąć

gisówa

ulewa, dzień z padającym deszczem

glejda

błoto

gora

upał, upały

gorónczki

upał

hupty

dziury w drodze

klara

słońce

kośtury

nierówności na drodze, chodniku, trawniku itp.

kradzióne żniwa

żniwa przekropne

krajówka, krajowy dyszcz

deszcz przez co najmniej kilka godzin padający na dużym obszarze

kropy, kropki

krople, kropelki deszczu

lugać

lać (o deszczu)

ładne powietrze

ładna pogoda

łysy

księżyc

mglicha

mgła

mokrzyzna

pogoda po deszczach, wilgoć, mokre dni

parówa

wilgotne, upalne powietrze

pierun czas (trzas)

piorun uderzył

przekropny rok

rok w którym często pada

psuje

paskudzi, zakłóca pogodę przelotnymi opadami, wiatrem itp. deszczem

rurać

o płynach, szczególnie wodzie: lecieć bardzo wartko i obficie

susz

susza

szkarloty

nierówności na drodze po zamarznięciu rozjechanej kołami gruntowej drogi

szurgać

przez o wodzie: płynąć wartko, obficie wypływać, obficie lecieć

śniochra

brzydka, mokra pogoda

śrón

szron

świńskie gówno

wir

tojka

roztopy

wija

bardzo silny wiatr

zimnica

przenikliwe, dotkliwe zimno

CHŁORUBSKA

amba

wariactwo (amba ci odbiuła? - zwariowałeś?)

bolónce garło

ból gardła

ból

rana, strup

bruch

przepuklina

bryle

okulary

chłorubsko

choroba

chorchlać

odkaszliwać, kaszleć

chrosty, chrostki

krosty, krostki

cwydzić

swędzić

cyrać, docyrać

cucić, docucić

dostać dryjera

niemal zwariować, być strasznie zdenerwowanym

dostać krynćka, mieć krynćka

zwariować, być zwariowanym

dostać w krzyże

rwa kulszowa

draploki

swędzące krosty

fajtnóńć się

uciąć się

folga

ulga

gungle, smorgle

smarki, wydzielina z nosa

guzioł

guz

heksynsius

bóle krzyża

jadowić sie

jątrzyć się

junczyć sie

jątrzyć się

jyngwa

hipochodryk, osoba wciąż narzekająca na zdrowie

kalika

kaleka

klynknónć

umrzeć

kłocać

wymiotować, mieć torsje

kryki, krukwie

kule

kuca

osoba kaszląca

kucać

kaszleć

kwynkać

skarżyć się na kiepskie zdrowie

mglić

mdlić

mieć fisia

mieć w głowie nie po kolei, by trochę zwariowanym, niepoważnym

niecyrny

niewyraźny, kiepsko wyglądający, wyglądający na chorego

nieharaźny

niewyraźny, kiepsko wyglądający, otępiały

obciski

odciski

odjynto (noga, rynka)

amputowana noga, ręka czy inna część ciała

okaminieć

o chorym miejscu: zrobić się twardym

otynchnónć

o opuchliźnie: opaść, poprawić się

plołżyć

grzać, przynosić ulgę

pociungnónć

pożyć jeszcze jakiś czas

pokaliczuny

pokaleczony

pokaliczyć sie

skaleczyć się, zranić się

połumać sie

połamać się

póngle

smarki

przebrać rynke

mieć nadwyrężoną rękę od jakieś pracy

przebrano rynka

nadwyrężona ręka

przyjś du się

wrócić do dobrego samopoczucie, poczuć się znów dobrze

sekulory

okulary

siaknunć

zaciąć się głęboko, mieć coś wbite lub nagle być ugryzionym

sikać

siusiać

sikeraja

rozwolnienie

siki

mocz

siwki

smarki „wyjeżdżające” z obu dziurek w nosie

stynkać

narzekać na zdrowie

ślypić

niedowidzieć, mieć problem ze wzrokiem

śrapy

rysy, blizny

śtygdać

kuleć, utykać

ugardlić sie

powiesić się

umgleć

zemdleć

wielgo choroba

padaczka

wiuktać

odbijać się, zbierać się na wymioty

wypidlać sie

wydobrzeć wyleczyć się, wrócić do zdrowia

złumać

złamać

zyz

zez

zyzaty

zezowaty

żgok

kolec, drzazga

żygi, żygowiny

wymioty

żywot, za żywota

życie, za życia

KIEDY?

bez (południe, noc, dziyń)

przez, w czasie

bez ustanku

bez przerwy

ciń, ciyń

cień, uwaga: ta ciyń (rodzaj żeński)

ćma

ciemność

ćmok

ciemność, zmrok

downi

dawniej, kiedyś

kole (południa, wieczora, pónocy)

około (południa, wieczora północy)

latoś

w tym roku

ło czasie

punktualnie

o ćmoku

ciemno, po ciemku

o szarku

zmrok, o zmroku

pudnia

pół dnia: do południe lub popołudnie

rycho rano

rychło rano

skorno świt

skoro świt

szarek

zmrok lub świtanie

tyntam (dziyń, tydziń, rok)

poprzedni, miniony

za jasna, za jasnygo

póki jasno, gdy jest jasno

NA ŁOGRODZIE

dupka

część pociętego na sadzonki ziemniaka pozbawiona oczek, czyli miejsc gdzie ziemniak będzie kiełkował

fitko

mizerna roślinka

flance, flancki

sadzonki

gnojywa

gnojówka

grupy, grupki

grudki

kierzki

krzaczki, krzaki

klapnónć, klaputnónć, klapucieć

zwiędnąć, zmarnieć

krzyć się

krzewić się, płożyć się

kwicie

kwiatostan na drzewach lub warzywach

łoczko

miejsce na ziemniaku, gdzie wykiełkuje młoda roślina

łogigle

rośliny w mizernym stanie, rośliny zasuszone, sterczące

łokróncać pyrki

pozbawiać ziemniaki kiełków, które wyrastają na ziemniakach wiosną

łopipiałe

mizerne, wątłe, bez wzrostów

łożegi

duże, suche, sterczące rośliny

poflancowane

posadzone flance, posadzona rozsada

połć

pleć

przerywka

etap w uprawie buraków pastewnych i cukrowych siany tradycyjnymi nasionami

radlónki

podłużne kopczyki ziemi w których rosną ziemniaki

schodzi

wschodzi, kiełkuje

siajsy

miękkie odchody, przede wszystkim krowie

siymiószka

nasionka

siywki

wschodzące z nasion rośliny

wypołte

wypielone

wyrodzóne

zwyrodniałe

zogónek

grządka

ZIELSKO WSZELAKIE

babi chlyb

tasznik

brynczka

dzika wyka

choudrych

ognicha, gorczyca polna

cyndelija (cyndelijo)

glistnik

drest

rdest ptasi

glapi mak

dziki mak

kuoszczka

skrzyp polny

mietła

mietlica

modrok

chaber

móndro trowa

gatunek trawy bardzo cienkiej i wiotkej

mysi czyp

chwast

różane liście

podbiał

trowsko

wszelkie chwasty

wilk (wilki)

rzep

wolskie ślypia

rumian polny

zielsko

wszelkie chwasty

SZKŁYDNIKI

muszyce

mszyca

podjody

larwy chrabąszcza guniaka czerwczyka

skorcz

szpak

wusiuny

włochate gąsiennice

waki, waczury

gąsiennice

NARZYNDZIA

dygocz

narzędzie z ostrzem na kiju służące do wycinania np. ostu

haka

motyka

hakać

używać haki, czyli motyki

hakanie

używanie haki w celu spulchnienia gleby i usunięcia chwastów

korytko

skrzynka na kwiaty

markiel

narzędzie do znaczenie rajek na zagonku

opylacz

maszyna konna, na traktor lub pchana ręcznie podcinająca korzenie chwastów pomiędzy zasianymi rzędami upraw

opylać

usuwać chwasty za pomocą opylacza

ślouch

wąż ogrodowy