podstawka do stawiania garnka na otwartym ogniu, konstrukcja najczęściej na trzech nogach, czasem czterech
dymnica
drewniany wkład z półeczką dostosowany wielkością do wnęki kominowej do gotowania, można nią było zatkać otwór wnęki
dźwiczka
drzwi niedużych rozmiarów, również drzwiczki w piecu
framuga
zamykana wnęka w angielce lub piecu kaflowym spełniająca rolę piekarnika
garniec
pojemnik na wodę w piecu kuchennym typu angielka
giglo się
ledwo płonie, bardzo kiepsko się pali
hajcować
dużo, mocno palić w piecu
hoczyk
długi haczyk do poprawiania ognia w piecu, pogrzebacz
łuczywko
drewniany patyk z żywicznego drewna służący do rozpalania ognia
obrónczki
fajerki
patuni się
wolno się pali, również kopci się
piec w kóminie
otwarte palenisko wbudowane bezpośrednio w szeroki komin, stawiano tam małe rusztowanie tzw. drabanki albo stawidołko, pod nimi rozpalano ogień, na nie wkładano garnki. Piec nie miał drzwiczek, po zakończeniu gotowania otwór (szczególnie zimą) był zatykany dymnicą
sipka
szufelka
wóngle
węgiel
W CZYM GOTUJYMY I JYMY?
brutfana
brytfanna, podłużne naczynie służące do pieczenia mięsa lub smażenia słoniny
dónica
naczynie do ucierania maku albo ciasta, makutra
duślak (duszlak)
przyrząd służący do przecedzania
fiżanka
filiżanka
gigielec
szpikulec, widelec
gornek (zgr. gor)
garnek, gar
knyp (zdr. knypek)
duży, ostry nóż
kwyrla (zdr. kwyrlejka)
rosochate drewienko do rozmącenia płynów
łożeczka
łyżeczka
łożka
łyżka
patela (zdr. patelka)
patelnia
statki
ogólna nazwa naczyń
śklónka
szklanka
śtampyr
przyrząd służący do duszenia, rozgniatania, na przykład ziemniaków
talerz głymboki (dymbojki)
głęboki talerz
talyrz miałki (miołki)
płaski talerz
talerz plaskaty
płaski talerz
top (zdr. topek)
garnek
tygiel (zdr. tygielek)
naczynie, garnek z długą rączką
warzutka (warzecha, warzednia)
drewniana łyżka do mieszania lub nakładania gotowanych potraw
wymborek
wiadro
CO JYMY? ŚNIODANIE
amyntka, na amynt, amynt do kupy
złożone razem dwie kromki chleba
chlyb z obkładym
kromka chleba z dodatkami innymi niż tylko masło czy smalec
goły chlyb
kromka chleba posmarowana masłem lub smalcem
gzika (gzik)
twarożek ze śmietaną
kiołba (kiołbacha)
kiełbasa
krómka
początkowa lub końcowa część odkrojona od chleba, piętka
lebera
wątrobianka
naworka
gęsta zupa z mleka i mąki
obkład
wszystko, co wkładamy do kanapki, wędliny, sery, warzywa itd.
polywka
1.zupa mleczna, gotowana w 2/3 z mleka, a w 1/3 (czasem nawet ½) z wody. Wrzątek zaciągano mąką, dodawano pokrojony w małe kawałki chleb lub bułkę, przyprawiano solą, czasem cukrem’ 2. ‘zupa – chłodnik z maślanki i pokrojonego chleba
skibka (zgr. skiba)
kromka chleba
sznyta, śnyta (zdr. sznytka,śnytka)
kromka chleba
tworóg
biały ser, twaróg
CO JYMY? UOBIOD
ajntop (antop)
zupa, której składniki (kawałki mięsa i warzywa) gotuje się w jednym garnku
kruszónka
1. kluseczki robione w ręce, często dodawane do zupy; 2. zupa na mleku z kluskami (kruszonką) rzucanymi prosto na mleko
snelka
zupa z chleba (lub bułki) zalewanego mlekiem (czasami z dodatkiem wody)
ślepe ryby (ślepoki)
zupa z ziemniaków na rosole z wędzonych skrawków słoniny, boczku itp.
śroba (zdr .śrobka)
gęsta zupa gotowana głównie z ziemniaków
zupa z bani (kuorbola)
zupa z dyni
duśki
ugotowane duszone ziemniaki, puree
gnot
kość, na której gotuje się zupę
kluchy na lumpie (kluski parowane)
kluski z ciasta drożdżowego gotowane na parze. Na garnku z wodą zawiązuje się gazę lub tetrę, kładzie się wyrośnięte, okrągłe kluski i przykrywa miską, po czym paruje się je aż do zaniku surowego ciasta
kulanki
kluski z surowych ziemniaków dodawane do zupy bądź stanowiące samodzielne danie
plinc
określenie naleśników i placków ziemniaczanych
prażónka
potrawa gotowana z prażonych ziemniaków i mąki
przysmażónki
ziemniaki przypieczone na patelni na tłuszczu na brązowy kolor
pyry z gzikiym (pyry z gzikóm)
ziemniaki gotowane w mundurkach (łupinach) podawane z twarogiem ze śmietaną
sobki
żeberka wieprzowe
szagówki
kluski z gotowanych ziemniaków i mąki krojone na ukos przed włożeniem do gotującej wody, kopytka
śledziówka
1. zupa ze śmietany, mleka, cebuli i śledzia, którą zalewa się ziemniaki, jedzona jako drugie danie; 2. słona woda, w której zamoczone są śledzie
CO JYMY? KOLACJOU
rupotajka
„oszukana” jajecznica, jaja z dodatkiem mleka i mąki
syr smażóny
ser smażony; tradycyjny ser, który wyrabiano z białego twarogu, starannie pokruszonego i poddanego gliwieniu, a następnie przetopionego na patelni z tłuszczem (masłem lub smalcem) i mlekiem bądź śmietaną, na koniec zaprawionego roztrzepanymi jajkami, można dodać do niego kminku lub ziaren kopru
Z OGRODA
angryst
agrest
bania
dynia
bioły groch
biała fasola
blumki
wszelkie śliwki oprócz węgierek
cereśnie
czereśnie
dżuzgowki
truskawki
galarepa
kalarepa
jabzo
duże jabłko
kruszka
gruszka
kuorbol
dynia
pora
por
pómidór
pomidor
pyra (zdr. pyrka, pyreczka)
ziemniak
radyjska
rzodkiewka
selera
seler
szabel (zdr. szabelek)
fasolka szparagowa
szałota
sałata
śnytloch
szczypiorek
świyntojanki
porzeczki
zielóne (zielyń)
1. warzywa dodawane do zupy, w celu poprawienia jej smaku; 2. warzywa, jarzyny
SŁODKIE
babka melóno
babka z ucieranego ciasta
pieźniki
pierniki
placek na młodziach
placek drożdżowy z kruszonką
szneka
drożdżówka
PORE CZASOWNIKÓW
chrostać
chrupać, głośno gryźć
chrumpać
jeść coś twardego, chrupać
jeś
jeść
klektać
gotować: pomału klektać – gotować powoli, na małym ogniu; fest klektać – gotować gwałtownie, na dużym ogniu
